sa-naschida-de-su-mitu-de-sa-sardigna-perdida-in-su-tempus-|-vistanet

Sa nàschida de su mitu de sa Sardigna pèrdida in su tempus | Vistanet

Sa nàschida de su mitu de sa Sardigna pèrdida in su tempus

S’istòria de sa Sardigna arribbat a sas ghennas de s’Otighentos leendesi fatu una sienda culturale manna meda.

S’istòria de sa Sardigna arribbat a sas ghennas de s’Otighentos leendesi fatu una sienda culturale manna meda. A pustis de su coladòrgiu dae sos ispagnolos a sos Savoja in su 1718, su guvernu nou si fiat agatadu a dèpere fàghere sos contos cun una realidade diferente meda dae cussa de sa Terramanna.

Difatis sa Sardigna fiat istada dominada dae 7 sèculos dae catalanos e ispagnolos, e sa cultura ibèrica fiat istada interiorizada gosi meda dae sos sardos a su puntu de nde cunditzionare sa limba, sa religione e sa sa manera de bìvere.

Sos Sabojas pro cussu aiat fatu una gherra sena pasu pro nde irraighinare totu su chi subeniat s’ispagnolu, chi però sighiat a bìvere in intro de sa crèsia e peri de sas comunicatziones usuales e in sos atos ufitziales.

In custa delicada e longa fase transitzione (signada fintzas de s’introdutzione fortzada de sa limba italiana) e intre medas dificultades, in sa prima parte de su sèculu bi fiat istada però una rinàschida culturale isolana, comintzadu cun s’essida, a inghìriu a sos annos binti, de sa ”Storia di Sardegna” de Giuseppe Manno. Si tratat a su matessi tempus de una rinàschida interna – culturale e polìtica – e de una valorizatzione esterna.

Sa càusat de custa atentzione rinnovada est difatis siat s’iscoberta de s’ìsula siat pro manu de sos matessi sardos, mòvidos dae su bisòngiu de si torrare a impossessare de su tempus coladu issoro, de s’istòria de sa terra issoro, mancari imbentende•la cando non pariat bastante ammajadora; siat dae banda de sos biagiadores, literados e iscritores istràngios chi bidiant s’ìsula nostra comente una terra misteriosa e ammajadora de istudiare. S’imàgine chi benit torrada dae sos iscritos issoro est cussa de un’ìsula a tesu in s’ispàtziu e in su tempus, comente unu logu de acàpiu intre sa mitologia e sa tziviltade. Naschet de custa manera su mitu romànticu de s’ìsula ismentigada, de unu mundu arcàicu chi si movet cun medas sèculos de ritardu a paragone cun sa tziviltade  europea, mantenende intatos sos balores de su passadu.

Comente iscriet su giassu ìnternet regionale de sardegna cultura, intre sos medas biagiadores, Joseph Fuos est su primu a dare orìgine, cun s’òpera sua ”Nachrichten aus Sardinien” (publicada in tedescu in su 1780), a su mitu de s’ìsula de Sardigna, sighidu posca dae su prus famadu Alberto della Marmora (”Voyage en Sardaigne”, de su 1826), de su frantzesu Valery (”Voyage en Corse, à s’Ile de Elbe et in Sardaigne”, de su 1835) de s’inglesu John Warre Tyndale (“The Island of Sardinia”, de su 1849), de Antonio Bresciani (“Dei costumi dell’isola di Sardegna”, de su 1850).

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”


© RIPRODUZIONE RISERVATA

Cando sos avisos ddos donaiat su bandidore comunale

In s’antigòriu s’agataiat medas traballos chi oe in die non si faghent prus. Traballos chi si nche sunt pèrdidos pro more de sos cambiamentos epocales chi ant interessadu sa sotziedade sarda dae sa metade de su Noighentos finas a oe. Unu de custos traballos est de seguru cussu de su bandidore.  Difatis a unu tempus, pro donare sos avisos a sa populatzione sos comunos pagaiant un’òmine chi aiat s’incàrrigu de ghetare su bandu. Dae in oe su nòmene de Bandidore.

A in antis de s’arribu de sos Piemontesos su bandidore si naraiat “pregoneri”, dae su faeddu ispagnolu “pregon” chi bolet nàrrere annùntziu o boghe de su bendidore de caminu. Pro more de sa polìtica linguìstica bòlida dae sos Savòias contra s’ispagnolu, in in Sardigna “pregon” fiat istadu remplasadu dae su faeddu italianu “bandu”. In sardu custa paràula est abarrada in sos modos de nàrrere comente “ancu ti pregonet sa giustìtzia”, o “unu bandidu pregonadu”.

Torrende a su bandidore, non donaiat petzi annùntzios de su comunu, comente ordinàntzias o avisos istitutzionales ma,  a pagamentu, ghetaiat su bandu pro contu de privados o cummertziantes chi boliant bèndere sa mercantzia issoro.  Su bandidore si giraiat totus sos bighinados, ponendesi in logos artos de cantu totus ddu podiant intèndere.
A in antis de ghetare su bandu sonaiat una trumbita, e posca cumentzaiat a allegare: “Si betat custu bandu: òrdine de su sìndigu, a ùrtimu de mese de ladàmine, totu sos pastores, depent liberare de su monte. A chie no respetat cussa data, dd’ant a fàghere unu islogiamentu fortzadu”, opuru “Si betat custu bandu: a chie cheret trigu, a andare a domo de Antoni Congera”, ancora “Si betat custu bandu: a chie tenet deretu a collire su dinare de s’Eca, si depent presentare a s’Ufìtziu Comunale”.

Prus a mancu a s’agabbu de sos annos Sessanta, su traballu de su bandidore est andadu a si nche mòrrere paris cun sa limba sarda. Difatis sos bandidore ghetaiant su bandu in sardu, imbetzes dae sos annos ’70 in susu, a dare su bandu nche pensaiant sos impiegados comunales chi alleghende in italianu a unu micròfono collegadu a unu portaboghe elàtricu donaiant sos avisos sena bisòngiu de si girare totu sa bidda a pee.

Oe, cun s’isvilupu de ìnternet, sos comunos est raru chi betent su bandu, ma impreant prus che totu sistemas de messagìstica istantànea o sos sitos istitutzionales.

Pro   intèndere comente fiat su bandu chi ghetaiat sos bandidores ponimus un’esèmpiu raru de bandu registradu in Loceri in su 1956 dae is operadores de sa RAI. https://www.youtube.com/watch?v=Nz11mXFYtYs

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”


© RIPRODUZIONE RISERVATA

Related Posts

Lascia un commento

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato. I campi obbligatori sono contrassegnati *